104 lata temu, 22 sierpnia 1920 r. w Białymstoku, zginął kapitan Józef Marjański. Był on żołnierzem legionów Piłsudskiego, Polskiej Organizacji Wojskowej, współtwórcą Republiki Radomskiej, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej.
Józef Marjański, zasłużony żołnierz legionów Piłsudskiego, Polskiej Organizacji Wojskowej, współtwórca Republiki Radomskiej, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej urodził się 10 sierpnia 1892 roku w Radomiu. Już od młodzieńczych lat wykazywał ogromne zaangażowanie w działalność niepodległościową. Jako uczeń Miejskiej Szkoły Handlowej aktywnie działał w konspiracyjnych organizacjach młodzieżowych OMN „Przyszłość” oraz w skautingu.
W 1911 roku rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, ale wybuch I wojny światowej przerwał jego naukę. W 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, z którymi przeszedł cały szlak bojowy 1 Pułku Piechoty Legionów. Po „kryzysie przysięgowym” został internowany, ale po powrocie do Radomia szybko zaangażował się w działalność Polskiej Organizacji Wojskowej. Jako pierwszy komendant VII Okręgu POW odegrał kluczową rolę w odzyskaniu przez Radom wolności w 1918 roku.
W wyniku działań Marjańskiego i jego współpracowników, 2 listopada 1918 roku powstała Republika Radomska – pierwsze miasto Królestwa Polskiego, które wywalczyło wolność. Marjański stanął na czele wojskowego rządu, kierując rozbrajaniem wojsk austriackich i przejmowaniem kluczowych budynków w mieście.
Podczas wojny polsko-bolszewickiej Józef Marjański, w stopniu kapitana, dowodził I batalionem 1 Pułku Piechoty Legionów. Wziął udział w kluczowych bitwach, w tym w Bitwie Warszawskiej oraz Bitwie Białostockiej. 22 sierpnia 1920 roku, podczas walk w Białymstoku, Marjański zginął, osłaniając wycofujący się sztab dywizji.
Co ciekawe, Józef Marjański śmierć poniósł na dwa dni przed zajęciem Białegostoku przez jego batalion.
Pośmiertnie awansowany na majora, początkowo został pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Białymstoku. W 1923 roku jego prochy przewieziono do Radomia i pochowano z honorami na cmentarzu przy ulicy Limanowskiego.
Józef Marjański był trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, a pośmiertnie uhonorowano go Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Marszałek Józef Piłsudski nazywał go „pierwszym z dzielnych”.
W 2021 roku, uchwałą Rady Miejskiej w Radomiu, Józef Marjański otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta.
