Na szczycie Łysicy, najwyższego wzniesienia Gór Świętokrzyskich, trwają prace przygotowawcze do odtworzenia jednego z najważniejszych obiektów w historii polskiej geodezji i astronomii. Mowa o piramidzie Armińskiego – niezwykłej konstrukcji, którą w 1828 roku wzniesiono jako kluczowy punkt pomiarowy rozwijającego się wówczas Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Po niemal dwóch wiekach od zniszczenia, obiekt ma szansę powrócić na swoje miejsce.
Piramida, zbudowana z miejscowego kamienia i mierząca około siedmiu metrów wysokości, pełniła równocześnie funkcje astronomiczne, geodezyjne i meteorologiczne. Jej projekt był efektem pracy zespołu naukowców kierowanego przez Franciszka Armińskiego – pierwszego dyrektora Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego – oraz geodety Wojciecha Niemyskiego. Budowla stała się punktem wyjścia dla tworzonej pod patronatem Stanisława Staszica osnowy geodezyjnej, która miała umożliwić dokładne pomiary regionu i wesprzeć dynamiczny rozwój przemysłu w świętokrzyskiej części kraju.
Historia piramidy była jednak burzliwa. Obiekt nie przetrwał walk powstania listopadowego – prawdopodobnie został wysadzony przez wojska rosyjskie. Odbudowano go kilka lat później, lecz kolejne zniszczenia przyniosło powstanie styczniowe. Do współczesności przetrwały jedynie fragmenty fundamentów, które do dziś spoczywają na szczycie Łysicy.
Po latach zapomnienia idea przywrócenia piramidy odżyła dzięki staraniom badacza historii nauki i popularyzatora geodezji Mariusza Meusa. Jak podkreśla, planowana rekonstrukcja ma być „pomnikiem ku czci polskiej myśli geodezyjnej” oraz wyrazem szacunku dla pionierskich osiągnięć XIX-wiecznych uczonych, którzy tworzyli pierwszą polską sieć pomiarową.
Projekt realizowany jest wspólnie przez Politechnikę Świętokrzyską, Świętokrzyski Park Narodowy, Stowarzyszenie Geodetów Polskich oraz Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków. Trwają analizy dotyczące ostatecznego kształtu odtworzonej konstrukcji. Rozważane są zarówno pełna rekonstrukcja kamiennej piramidy, jak i jej współczesna interpretacja – m.in. stalowa rama eksponująca historyczne fundamenty, uzupełniona o tablicę informacyjną.
Każda z propozycji wymaga akceptacji Rady Naukowej Świętokrzyskiego Parku Narodowego, która musi ocenić, czy planowane działania nie naruszą unikalnych wartości przyrodniczych Łysicy – góry stanowiącej jeden z najbardziej chronionych obszarów całego regionu.
Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, zrekonstruowana piramida Armińskiego stanie na szczycie Łysicy w 2028 roku, dokładnie w dwusetną rocznicę wzniesienia pierwotnej budowli.
Źródło: Fot. Autorstwa Lvkephotos – Praca własna, CC BY-SA 4.0,
