W marcu 1942 roku na warszawskich murach po raz pierwszy pojawił się znak Polski Walczącej. Jak powstał najbardziej znany znak polskiego heroizmu?
„Kotwicę”, jako znak Polski Walczącej, warszawiacy zobaczyli po raz pierwszy 20 marca 1942 r. przy cukierni Lardellego. Symbol namalował prawdopodobnie harcmistrz Maciej Aleksy Dawidowski, pseudonim „Alek”, uczeń przedwojennego gimnazjum im. Stefana Batorego i jeden z głównych bohaterów „Kamieni na szaniec”. Znak „Kotwicy” pojawił się wtedy po raz pierwszy i na trwałe stał się symbolem Polski Walczącej.
Według jednej z wersji wykorzystano logo Wydawnictwa Polskiego Rudolfa Wegnera, łudząco przypominające kotwicę. Podobno w 1940 r. zgodę na jego wykorzystanie uzyskał por. Jerzy Jabłonowski (dawny adiutant marszałka Józefa Piłsudskiego) od córki właściciela wydawnictwa.
Według bardziej znanej wersji znak „Kotwica” nie powstał przypadkowo. W styczniu 1942 r. Biuro Informacji i Propagandy Okręgu Warszawa AK powołało konkursowe jury w celu obrania własnego konspiracyjnego znaku Polski Walczącej. W skład jego weszli: Czesław Michalski „Jankowski”, Aleksander Kamiński „Hubert”, Maria Straszewska „Emma” i Anna Smoleńska „Hania”.
Przedstawionych zostało 27 propozycji, spośród których wybrano dwie. Obok kotwicy rozważano także koncept skrzyżowanych mieczy grunwaldzkich. Jury zależało na łatwym i szybkim narysowaniu znaku, co stanowiło jeden z wymogów i kryteriów oceny. Ostateczny wybór jury padł na „Kotwicę”, o czym konspiracyjne grupy poinformowano 16 kwietnia 1942 r., na łamach „Biuletynu Informacyjnego” AK.
Ponieważ konkurs został przeprowadzony z zachowaniem zasad konspiracji, trafiające do jury prace były podpisywane pseudonimami. Dopiero później ustalono, że współautorką zwycięskiego znaku była Anna Smoleńska „Hania”, harcerka i studentka historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Anna Smoleńska do podziemnego harcerstwa wstąpiła w 1942 r. Była instruktorką hufca Ochota, studentką historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, jedną z kolporterek „Biuletynu Informacyjnego” AK i łączniczką oddelegowaną do utrzymywania kontaktów z rodzinami aresztowanych. Również jej ojciec, prof. Kazimierz Smoleński oraz reszta rodziny byli zaangażowani w działalność konspiracyjną. Annę Smoleńską wraz z rodziną Niemcy aresztowali 3 listopada 1942 r. i osadzili na Pawiaku. Następnie trafiła do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie zmarła 19 marca 1943 r.
Symbol odzwierciedlający nadzieje Polaków na zwycięstwo zawdzięczał upowszechnienie członkom tajnego harcerstwa „Wawer” w ramach akcji Małego Sabotażu. Dzięki nim od wiosny 1942 r. znak zaczął się pojawiać w przestrzeni publicznej całej Warszawy – na murach, płotach, tablicach ogłoszeniowych, słupach i przystankach. Podharcmistrz Jan Bytnar „Rudy” wykonał jedną z bardziej spektakularnych akcji malowania znaku Polski Walczącej – umieścił go na cokole Pomnika Lotników w Warszawie.
Dowódca Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki „Grot”, w rozkazach z 18 lutego i 13 marca 1943 r., polecał propagować znak Polski Walczącej. „Kotwicę” na murach kreślono kredą lub malowano przy pomocy zwykłych pędzli.
Źródło: IPN
