W Polsce władza publiczna działa na dwóch poziomach – centralnym i lokalnym. Z jednej strony mamy rząd, ministerstwa i urzędy wojewódzkie, z drugiej – samorządy gminne, powiatowe i wojewódzkie. Choć na pierwszy rzut oka może się wydawać, że granice między nimi są wyraźne, w praktyce bywają płynne i skomplikowane.
Gmina może działać samodzielnie w sprawach o znaczeniu lokalnym – to tzw. zadania własne. Należą do nich m.in. edukacja (przedszkola i szkoły podstawowe), transport publiczny, gospodarka komunalna, planowanie przestrzenne, pomoc społeczna, kultura czy sport. Rada gminy podejmuje uchwały, a burmistrz lub prezydent je realizuje.
Są jednak sytuacje, w których samorząd realizuje zadania zlecone przez państwo – np. wydawanie dowodów osobistych, rejestracja urodzeń i zgonów czy organizacja wyborów. W takich przypadkach gmina działa „w imieniu państwa”, a środki na te zadania pochodzą z budżetu centralnego.
Nad samorządami czuwa wojewoda, który reprezentuje rząd w terenie. Może on uchylić uchwałę rady, jeśli jest niezgodna z prawem. Z kolei kwestie o strategicznym znaczeniu – jak polityka zdrowotna, bezpieczeństwo, obronność czy edukacja ponadpodstawowa – należą już do kompetencji państwa i ministerstw.
W skrócie: gmina może dużo, ale nie wszystko. Samodzielność samorządu to filar demokracji lokalnej, jednak działa ona w ramach ustalonych przez państwo i pod jego nadzorem. Dlatego tak ważna jest współpraca między obiema stronami – by decyzje podejmowane „na górze” szły w parze z potrzebami tych „na dole”.
