Teresa Jadwiga Grodzińska urodziła się 20 grudnia 1899 r. w majątku Jaszowice w powiecie radomskim. Była piątym z kolei dzieckiem Feliksa i Bronisławy z Arkuszewskich. Dzieciństwo spędziła wśród starszego rodzeństwa w majątku rodziców. Była nieśmiała, ale jednocześnie zaradna i pełna radości życia. Odznaczała się dużą spostrzegawczością oraz wrażliwością zarówno na piękno przyrody, jak i na czyjąś niedolę.
Artykuł powstał jako część projektu edukacyjnego „Kobiety dla Ojczyzny” realizowanego przez stowarzyszenie Radomska Inicjatywa Młodzieżowa. Wystawę poświęconą radomskim patriotkom oraz organizacjom kobiecym działającym w II RP obejrzeć będzie można już 30 grudnia od godz. 17 w „Arce” na ul. Kelles-Krauza 19.
Szczególnie lubiła zwierzęta, którymi troskliwie się opiekowała. Tutaj też rozpoczęła naukę pod okiem prywatnej nauczycielki. W 1915 r. rodzina Grodzińskich przeniosła się do Radomia, gdzie Teresa kontynuowała naukę w prywatnych Zakładach Naukowych Żeńskich Marii Gajl. Początki nie były łatwe. Wychowana na wsi, uwielbiająca wolne przestrzenie, nie mogła przywyknąć do życia miejskiego. Jednak aktywna praca w ruchu skautowym i tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej Szkół Średnich pozwoliła jej na szybką aklimatyzację. Była zdolną, lubianą i cenioną uczennicą.
Po ukończeniu gimnazjum podjęła dalszą naukę w szkole ogrodniczej w Warszawie. Wychowanie w duchu patriotycznym i wzorce wyniesione z domu spowodowały, że w związku z ciężką sytuacją na froncie wojny polsko-bolszewickiej, wiosną 1920 r. przerwała naukę, ukończyła kurs sanitarny i odbyła praktykę pielęgniarską w warszawskim Szpitalu Ujazdowskim. Jednak chciała walczyć w pierwszej linii.
Wraz z kuzynką Janiną Zdziarską zgłosiły się na ochotnika do wojska i dołączyły jako sanitariuszki do II batalionu 4 pułku piechoty Legionów. Nie brał on bezpośredniego udziału w Bitwie Warszawskiej, stanowiąc odwód Naczelnego Wodza. W związku z pomyślnie układającą się sytuacją pod Warszawą, pułk został w dniu 18 sierpnia 1920 r. wysłany pod Hrubieszów, gdzie toczyły się zacięte i krwawe walki z armią bolszewicką.
W czasie tych walk Teresa wykazała się olbrzymim hartem ducha i niezwykłą wytrwałością, pracując przy opatrywaniu rannych oraz niosąc pomoc przy ich ewakuacji. Szczególnym bohaterstwem wykazała się podczas przeprawy przez płonący most na rzece Huczwie, gdzie pod ostrzałem wroga przenosiła na własnych plecach rannych żołnierzy. 1 września 1920 r. wojska polskie, szturmujące Hrubieszów, zostały zaatakowane przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego.
Obawiając się okrążenia Polacy podjęli decyzję o odwrocie. Zajęta opieką nad rannymi Teresa nie zdążyła wycofać się i została wzięta do niewoli we wsi Stefankowice. Tego samego dnia bolszewicy przewieźli ją do wsi Czortowice, gdzie po kilku godzinach brutalnie ją zamordowali.
Po odbiciu tych terenów przez wojska polskie, odkopano zwłoki Teresy i przeniesiono na cmentarz w Chełmie, umieszczając na bezimiennym grobie napis „Cześć Ci, Męczennico”. Ciało było tak zmasakrowane, że identyfikacja była możliwa tylko dzięki inicjałom „TG” na strzępach pielęgniarskiego fartucha. Rodzina na wieść o jej śmierci przyjechała do Chełma, ekshumowała zwłoki i przewiozła je do Radomia, gdzie 18 września 1920 r. odbył się uroczysty pogrzeb.
W okresie międzywojennym Teresa Grodzińska stała się symbolem najwyższego patriotyzmu i poświęcenia dla Ojczyzny. Stawiana była w jednym rzędzie z Orlętami Lwowskimi jako wzór dla młodzieży. Doczekała się również wielu form upamiętnienia.
W warszawskim Szpitalu Ujazdowskim, gdzie praktykowała przed wyruszeniem na front, w 1926 r. umieszczono tablicę pamiątkową oraz nazwano jej imieniem jedną z sal. W mur wawelski wmurowano dwie tabliczki z białego piaskowca, upamiętniające jej bohaterską śmierć.
W 1934 r. w szkole, której była absolwentką, odsłonięto uroczyście tablicę pamiątkową poświęconą jej i innym uczennicom poległym za Ojczyznę, a Komenda Główna Związku Harcerstwa Polskiego zatwierdziła nazwę szkolnej drużyny harcerskiej jako „Drużyna Harcerska im. Teresy Grodzińskiej”.
Najwyższym wyrazem uznania bohaterstwa Teresy Grodzińskiej było nadanie jej Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari. Wśród odznaczeń, które nadano jej pośmiertnie, warto przypomnieć również Odznakę Honorową Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia oraz Krzyż Walecznych.
Wybuch II wojny światowej oraz późniejsze rządy władz komunistycznych w Polsce spowodowały, że historia Teresy Grodzińskiej została usunięta w niepamięć. Tablice w Szpitalu Ujazdowskim i gimnazjum Marii Gajl zostały zdemontowane przez Niemców i zaginęły.
Taki sam los, w okresie powojennym, spotkał cegiełkę z muru wawelskiego. Dopiero po przemianach ustrojowych 1989 r. można było ponownie rozpocząć proces przywracania pamięci o tej niezwykłej bohaterce. Obecnie jest ona patronką jednej z ulic Radomia, a w 2007 r. w jej macierzystej szkole umieszczono kopię, zdemontowanej przez Niemców, tablicy pamiątkowej.
Na mur wawelski powróciła również pamiątkowa cegiełka. Uchwałą Rady Miejskiej w Radomiu nr LIII/475/2021 z dnia 22 lutego 2021 r. nadano jej tytuł Honorowego Obywatela Miasta Radomia, a w 2022 r. została patronem Publicznej Szkoły Podstawowej w Bielisze.
Autor tekstu: Marek Pietruszka
