W związku z przypadającą dziś 80. rocznicą wybuchu Powstania Warszawskiego zaprezentujemy Państwu kilkanaście krótkich biogramów radomian biorących udział w powstaniu.
Podczas II wojny światowej Polska stała się areną brutalnych walk i niemieckiej okupacji. Jednym z najważniejszych i najbardziej heroicznych momentów w historii Polski było Powstanie Warszawskie w 1944 roku. Choć Warszawa była epicentrum tego powstania, inne miasta również przyczyniły się do walki o wolność i godność narodową. Mieszkańcy Radomia, naszego miasta oddalonego o około 100 kilometrów od stolicy, także odegrali ważną rolę w tym okresie naszej historii.
Zapraszamy Państwa w tym szczególnym dniu do poznania kilkunastu krótkich biogramów radomian biorących udział w Powstaniu Warszawskim.
Jadwiga Piekarska ps. „Basia” – urodzona i wychowana w Radomiu, gdzie ukończyła szkołę średnią. W okresie okupacji była łączniczką Komendantów Głównych AK – gen. Stefana Roweckiego „Grota” i gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”. W Powstaniu Warszawskim służyła w Komendzie Głównej AK, przechodząc z gen. „Borem” i Delegatem Rządu RP na Kraj kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia. Zginęła 4 września 1944 r. w czasie bombardowania przez Niemców gmachu PKO przy zbiegu ul. Jasnej i Świętokrzyskiej.
Plutonowy podchorąży Edward Sitarz ps. „Biały” – syn rolników ze wsi Kozinki w gm. Zakrzew, absolwent Państwowych Szkół Przemysłowych w Radomiu, harcerz 7. Radomskiej Drużyny Harcerskiej. Po uzyskaniu matury studiował w Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. W okresie okupacji był członkiem Organizacji Harcerskiej „Wigry” i oddziału dywersyjnego „Sekda” z siedzibą w Jędrzejowie. W Powstaniu Warszawskim jako żołnierz kompanii szturmowej Batalionu „Wigry”, walczącego na Starym Mieście, brał udział w obronie katedry św. Jana i barykady u zbiegu ulic Miodowej i Senatorskiej. Poległ 18 sierpnia 1944 r. w obronie Pałacu Mostowskich.
Eugeniusz Stasiecki ps. „Piotr Pomian” – urodzony i wychowany w Radomiu, gdzie ukończył szkołę powszechną i Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie, zostając następnie oficerem rezerwy. W czasie nauki w seminarium działał w III Radomskiej Drużynie Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki, a w 1931 r. wchodził w skład delegacji Chorągwi Radomskiej ZHP na Zlot Skautów Słowiańskich w Pradze. Nie mogąc znaleźć w rodzinnym mieście stałej pracy w szkolnictwie, przeniósł się do Częstochowy, gdzie był nauczycielem, kierując też hufcem harcerskim. Wziął udział w walkach Września 1939 r. Zwolniony z pracy przez Niemców, znalazł zatrudnienie jako robotnik w hucie. Jednocześnie organizował lokalne struktury Szarych Szeregów. Gdy okazało się, że jest poszukiwany przez Gestapo, koledzy z konspiracji sprowadzili go do Warszawy. Tam mianowano go szefem Głównej Kwatery Szarych Szeregów, a następnie zastępcą naczelnika tej organizacji. Od wiosny 1944 r. był oficerem oświatowo-wychowawczym Batalionu AK „Zośka”, a w Powstaniu Warszawskim zastępcą dowódcy tegoż Batalionu. Poległ 16 sierpnia 1944 r. dowodząc natarciem na niemieckie pozycje w rejonie ul. Stawki. Pośmiertnie został awansowany do stopnia kapitana i odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.
Henryk Wąsik – uczeń ślusarski z Radomia, aresztowany w 1941 r. przez Niemców i uwięziony w obozie koncentracyjnym Auschwitz. W 1943 r. udało mu się uciec z obozu i dotrzeć do Warszawy, gdzie ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem Boniecki. Równocześnie działał w konspiracji, będąc pod ps. „Zbyszek” żołnierzem 1. kompanii Batalionu „Bałtyk” Pułku AK „Baszta”. Poległ 25 września 1944 r. w czasie walk powstańczych przy ul. Grażyny na Mokotowie (źródło: Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu).
Ppor. Tadeusz Pietsch ps. „Krzysztof” – prawnik, pracownik radomskiego zarządu miejskiego, w latach 1940-1942 przewodniczący Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność – Równość – Niepodległość w Radomiu, członek Okręgowej Delegatury Rządu RP na Kraj. Poszukiwany przez Niemców ukrywał się w Warszawie, zostając tam żołnierzem III Obwodu „Waligóra” (Wola) Okręgu Warszawskiego AK. Poległ 8 sierpnia 1944 r. w czasie walk powstańczych na Woli. Dopiero po latach okazało się, że w okresie okupacji uczestniczył w ukrywaniu grupy swych przyjaciół narodowości żydowskiej, ściganych przez Niemców. W 1980 r. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie nadał mu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Franciszka Tuszko ps. „Hanka” – urodziła się w 1926 r. w Kozienicach i tam prawdopodobnie spędziła dzieciństwo oraz młodość. Jej rodzice zmarli w początkach okupacji. Mieszkała w Warszawie, uczestnicząc tam w tajnym nauczaniu i pracując w Zakładach Radiowych Philipsa. Od 1943 r. należała do konspiracji, mając przydział do Batalionu Narodowej Organizacji Wojskowej — Armii Krajowej „Gustaw”.
W Powstaniu wraz z całym batalionem walczyła jako łączniczka w szeregach Zgrupowania „Róg” na Starym Mieście. 11 sierpnia 1944 r. została ciężko ranna podczas przenoszenia meldunku. Według jednych źródeł zmarła tego samego dnia w szpitalu Sióstr Sakramentek na Nowym Świecie, według innych zakończyła życie 13 sierpnia w szpitalu przy ul. Kilińskiego 1. Spoczywa w kwaterze powstańczej Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie.
Kazimierz Winkler – radomianin, absolwent „Kochanowskiego”, swe pierwsze próby literackie publikował w radomskich pisemkach szkolnych „Głosy Sztubackie” i „Filareta”. W czasie okupacji, pod pseudonimem „Andrzej Augustowski”, pisał wiersze, opowiadania i recenzje do konspiracyjnego pisma społeczno-literackiego „Sztuka i Naród”.
W Powstaniu Warszawskim walczył na Starym Mieście w Batalionie „Łukasiński”, a po kapitulacji przebywał w obozach jenieckich.
W okresie powojennym napisał teksty do wielu piosenek, które weszły do kanonu polskiej muzyki rozrywkowej, m.in. „Gdy mi ciebie zabraknie” (uznana w roku 1961 r. za najpopularniejszą piosenkę powojenną), „Czerwony autobus”, „Tych lat nie odda nikt” (wielki przebój Ireny Santor), „Pierwszy siwy włos” (wielki przebój Mieczysława Fogga), i „Dozwolone do lat osiemnastu”. Zmarł w 2014 r. w Warszawie.
Jego opowieść o Radomiu i Warszawie możecie przeczytać TUTAJ.
Wacław Janaszek ps. „Bolek” – urodzony i wychowany w Radomiu, gdzie ukończył gimnazjum. W 1920 r. wstąpił ochotniczo do wojska, a następnie poświęcił się karierze oficera zawodowego. We wrześniu 1939 r. walczył w dowództwie saperów sztabu Armii „Pomorze”. Działał w konspiracji, najpierw w Polskiej Organizacji Zbrojnej, a następnie w ZWZ-AK.
W Powstaniu Warszawskim był m.in. dowódcą Zgrupowania „Radosław”, walczącego na Woli i Starym Mieście. Ciężko ranny, został ewakuowany kanałami do Śródmieścia, a następnie na Powiśle. Został zamordowany przez Niemców 27 września 1944 r. wraz z innymi pacjentami powstańczego szpitala przy ul. Drewnianej 6/8. Był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Pośmiertnie awansowano go do stopnia podpułkownika.
Irena Cholewińska ps. „Uta”– urodzona w Kaliszu, absolwentka Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie. W okresie międzywojennym pracowała jako nauczycielka wychowania fizycznego w Państwowym Gimnazjum Żeńskim w Radomiu, będąc też komendantką szkolnego hufca Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Od 1939 r. mieszkała w Warszawie, działając w konspiracji.
W Powstaniu Warszawskim była sanitariuszką w Zgrupowaniu „Leśnik”, walczącym na Woli i Starym Mieście. Poległa 28 sierpnia w czasie walk przy ul. Wójtowskiej. Tego samego dnia zginęła jej siostra, Czesława Cholewińska ps. „Wala”, będąca sanitariuszką w tym samym zgrupowaniu.
Mjr Roman Trzaska ps. „Okoń” – w okresie okupacji mieszkał w Radomiu, m.in. kierując tutejszym Inspektoratem AK. 30 lipca 1944 r. opuścił na zawsze swe mieszkanie, informując bliskich, że wyjeżdża do Warszawy.
W Powstaniu Warszawskim dowodził Batalionem „Pięść”, następnie Grupą „Kampinos”, a wreszcie 13. pułkiem piechoty AK, otrzymując za swe dokonania Krzyż Virtuti Militari. U kresu Powstania podjął wraz z podkomendnymi próbę przebicia się w Góry Świętokrzyskie. Zakończyła się ona tragicznie, gdyż Grupa „Kampinos” została rozbita przez Niemców w bitwie pod Jaktorowem, a wśród wielu poległych znalazł się także jej dowódca.
Warto pamiętać, że historia Powstania Warszawskiego i udział mieszkańców Radomia to tylko część wielkiej mozaiki bohaterstwa i ofiary podczas II wojny światowej. Ponad 200 innych biogramów osób związanych z Radomiem, które brały udział w powstaniach, podziemiu czy akcjach oporu, zasługuje na wspomnienie i szacunek.
Każda z tych historii kryje za sobą ogromne poświęcenie i determinację w walce o wolność Polski. To dzięki tym anonimowym bohaterom Polska przetrwała najtrudniejsze chwile, a ich odwaga i poświęcenie stanowią fundament naszej tożsamości narodowej.
W zmieniającym się świecie, pełnym wojen i konfliktów, warto czerpać z nich inspirację do działania na rzecz pokoju, wolności i sprawiedliwości. Nasza wdzięczność i szacunek wobec powstańców warszawskich z Radomia oraz wszystkich innych, którzy walczyli za wolność Polski, powinny zawsze pozostawać żywe. Ich dziedzictwo jest fundamentem naszej przyszłości.
Radom i inne miasta wniosły swoją cegiełkę do odzyskania przez Polskę niepodległości. Dzięki ich poświęceniu i wierności ideałom możemy dziś żyć w wolnej Polsce. Niech duch tych bohaterów będzie źródłem naszej dumy i siły, a ich ofiara i poświęcenie niech zawsze pozostaną w naszej pamięci.
