Republika Radomska była autonomicznym i pierwszym niepodległym miastem w Królestwie Polskim. Istniała od 2 do 8 listopada 1918 roku.
2 listopada, po 123 latach niewoli, pojawił się w Radomiu pierwszy polski ośrodek władzy z terenu byłej Kongresówki. Było to zjawisko wyjątkowe w skali całego kraju. Radom przez kilka dni funkcjonował jako autonomiczne miasto, współcześnie określane Republiką Radomską, ze swoją władzą, administracją, wojskiem.
W nocy z 1 na 2 listopada 1918 r. w mieszkaniu adwokata Jana Wigury, w kamienicy przy ul. Szerokiej 2 (obecnie ul. Piłsudskiego), odbyła się narada, podczas której nakreślono przebieg akcji przejęcia władzy z rąk okupanta. Ukonstytuował się wówczas tzw. Komitet Pięciu, a jego członkowie – z myślą o późniejszym działaniu, już po przejęciu władzy – podzielili się kompetencjami.
W skład komitetu weszli: Stanisław Kelles-Krauz – przewodniczący, Jan Wigura – zastępca oraz członkowie: Roman Szczawiński, Aleksy Rżewski i Wacław Dębowski.
Przewodniczący komitetu, Stanisław Kelles-Krauz, z balkonu gmachu Cesarsko-Królewskiej Komendy Powiatowej przy ówczesnej ul. Lubelskiej przemówił do zebranego tłumu radomian tymi słowy:
Powiewały z tego balkonu sztandary carskie, pruskie, austriackie jako symbole wrogich państw zaborczych. Obecnie – w imieniu Tymczasowego Komitetu Rządzącego – zawieszam nasz znak narodowy! Niech powiewa nad ich trony, na chwałę ludu polskiego, na pohybel wrogom! Niech żyje Polska!
Kres temu fenomenowi lokalnej samowładzy położyło podporządkowanie się „Komitetu Pięciu” lubelskiemu Tymczasowemu Rządowi Republiki Polskiej 9 listopada 1918. Jednak w pamięci radomian okres ten przetrwał jako chlubna karta z dziejów miasta.
Od 2018 roku na budynku przy ul. Piłsudskiego 2 w Radomiu znajduje się tablica, która przypomina mieszkańcom o powstaniu i istnieniu Republiki Radomskiej.
Źródło informacji: Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Radomiu/Facebook
