Triduum Paschale – Trzy dni celebracji Misterium Paschalnego

Triduum Paschale – to najważniejsze wydarzenie w ciągu roku liturgicznego. Jest to celebracja trzech dni Paschy Chrześcijańskiej, podczas których przeżywane jest misterium zbawienia. Składa się ono z trzech etapów. Pierwszy – misterium Jezusa ukrzyżowanego, drugi – pogrzebanego, trzeci – zmartwychwstałego. Triduum Paschalne rozpoczyna się od Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek i kończy się drugimi nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania.

Triduum Paschalne jest najważniejszym wydarzeniem w ciągu roku liturgicznego w kościele katolickim. Z łac. Triduum Paschale oznacza trzy dni. Jest to celebracja trzech dni Paschy Chrześcijańskiej, podczas których przeżywamy w trzech etapach jedno misterium zbawienia. Pierwszy etap – misterium Jezusa ukrzyżowanego, drugi – pogrzebanego, trzeci – zmartwychwstałego. Triduum Paschalne rozpoczyna się od Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek i kończy się drugimi nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania.

Należy pamiętać, że zgodnie z porządkiem liturgicznym, święto rozpoczyna się wieczorem dnia poprzedniego, a więc Triduum Paschalne ma swój początek w Wielki Czwartek wieczorem, czyli w Wigilię Wielkiego Piątku. Drugi dzień, to Sobota, która liczy się od Piątku wieczorem i Niedziela, jako trzeci dzień, który zaczyna się w sobotę wieczorem.

Pascha oznacza przejście. Jest to główne święto Izraelitów. Obchodzą je jako pamiątkę przejścia narodu Izraelskiego z niewoli egipskiej przez Morze Czerwone do Ziemi Obiecanej. Pascha Jezusa Chrystusa jest Jego przejściem ze śmierci do życia, z ziemskiego świata do Domu Ojca w Niebie. Pascha wierzących w Pana Jezusa dokonuje się poprzez sakramenty. Dzięki nim każdy wierzący przechodzi ze śmierci grzechu do nowego życia.

W ciągu tych trzech dni uobecnia się tajemnica męki, śmierci i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Krzyż jest nierozerwalnie związany ze Zmartwychwstaniem. Triduum Paschalne to tak naprawdę jedno święto, które ma na celu przypominać chrześcijanom, że życie rodzi się ze śmierci.

W noc ostatnią przy wieczerzy
z tymi których braćmi zwał
pełniąc wszystko jak należy
czego przepis prawny chciał
Sam dwunastu się powierzył
i za pokarm z rąk Swych dał
Słowem więc Wcielone Słowo
chleb zamienia w Ciało swe
wino Krwią jest Chrystusową
darmo wzrok to widzieć chce
tylko wiara Bożą mowa
pewność o tym w serca śle

WIELKI CZWARTEK

Wielki Czwartek jest pamiątką Ostatniej Wieczerzy Pana Jezusa z Apostołami oraz ustanowienia sakramentów kapłaństwa i Eucharystii.

Dzień ten jest świętem kapłanów. W lokalnej katedrze odbywa się przed południem tzw. Msza Krzyżma, której przewodniczy biskup. W czasie tej Mszy poświęcane jest krzyżmo (olej zmieszany z balsamem), który jest wykorzystywany przy udzielaniu sakramentów chrztu, bierzmowania, święceń kapłańskich, biskupich, oraz konsekracji ołtarzy i kościołów. Są także święcone oleje chorych i katechumenów. Kapłani w czasie tej Eucharystii odnawiają przyrzeczenia kapłańskie.

Natomiast wieczorem sprawowana jest Msza Wieczerzy Pańskiej, która jest dziękczynieniem Bogu za ustanowienie Eucharystii i kapłaństwa służebnego. Jest to jedyna Msza Św. odprawiana tego dnia w kościele, rozpoczynająca uroczyście obchody Triduum Paschalnego. Msza Wielkoczwartkowa sprawowana jest na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, jaką Chrystus spożył z Apostołami. W czasie tej Wieczerzy Pan Jezus ofiarował Siebie pod postaciami chleba i wina. Złożył w ofierze Bogu Ojcu Swoje Umęczone Ciało i Krew, przelaną w czasie Męki Krzyżowej, ustanowił także dwa sakramenty święte: Kapłaństwo i Eucharystię. Ostatnia Wieczerza, którą Pan Jezus spożywał z Apostołami, miała charakter tradycyjnej uczty paschalnej, podczas której Żydzi wspominali wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej. Jednak tej uczcie Chrystus nadał nowy sens, nowe znaczenie. Wypowiadając słowa, że poświęcony chleb jest Jego Ciałem, a wino Jego Krwią, ustanowił Najświętszą Eucharystię. Nakazał równocześnie apostołom, żeby czynili to na Jego pamiątkę. Tego dnia Apostołowie uczestniczyli w pierwszej Mszy Świętej i przyjęli Pierwszą Komunię Świętą.

Liturgia Wielkiego Czwartku jest bogata w symbolikę. Obrzędy Eucharystyczne tego dnia składają się na :

Wyciszenie dzwonów i dzwonków, zamilknięcie organów, które następuje po odśpiewaniu hymnu „Chwała na wysokości Bogu”, w czasie którego rozbrzmiewają wszystkie dzwony i dzwonki kościelne. W momencie przeistoczenia używane są kołatki, które nie mają miłego dźwięku. Następuje moment ciszy i powagi. Wszystko to ma na celu przypominać, że Chrystus został zdradzony i uwięziony. Ponownie dzwony i organy odezwą się dopiero w czasie Mszy Wigilii Paschalnej, czyli w sobotę wieczorem, w czasie Hymnu „Chwała…”
Obmycie nóg – zwane także „mandatum” , które nawiązuje do umycia przez Pana Jezusa nóg dwunastu apostołom, przed spożyciem z nimi wieczerzy. Wykonując ten gest Chrystus uniżył się i wskazał na to, że powołaniem Kościoła jest służba człowiekowi, zwłaszcza ubogiemu.
Przeniesienie do ciemnicy Najświętszego Sakramentu – dla upamiętnienia uwięzienia Jezusa przed męką i umieszczenie Go w ciemnym lochu. Moment ten następuje po Komunii Świętej. Kapłan przenosi Pana Jezusa do miejsca zwanego ciemnicą. Podczas procesji przeniesienia używane są kołatki i śpiewany jest hymn eucharystyczny „Sław Języku Tajemnicę (z łac. „Pange lingua”), której autorem jest św. Tomasz z Akwinu. Po Mszy Św. odbywa się adoracja Najświętszego Sakramentu i trwa do późnych godzin nocnych. Adoracja Pana Jezusa w ciemnicy powinna być wyrazem wdzięczności za ustanowienie Eucharystii, a także czuwaniem na modlitwie z Chrystusem, który tego dnia tak wiele przeszedł: przeżywał trwogę w Ogrójcu, został wydany żołnierzom przez Judasza, a potem był pojmany i związany, zaparł się Go trzykrotnie Piotr Apostoł, oraz nastąpiły pierwsze okrutne przesłuchania.
Obnażenie ołtarza, czyli zdjęcie z niego świec, obrusa, mszału i krzyżma. Ten gest ma przypominać o skończonej wieczerzy, oraz wskazuje na odarcie Pana Jezusa z szat i pozostawienie go w samotności. Ołtarz pozostaje pusty aż do Mszy Wigilii Paschalnej.
Otwarcie tabernakulum i pozostawienie go pustym oraz zgaszenie wiecznej lampki – to wyraźny znak, ze Jezus Chrystus nie przebywa w tym miejscu, lecz cierpi zamknięty w Ciemnicy, gdzie oczekuje w samotności na wyrok.

WIELKI PIĄTEK

O crux ave, spes unica – O krzyżu bądź pozdrowiony, jedyna nasza nadziejo.

Wielki Piątek to dramatyczny czas, w którym odbył się sąd nad Jezusem, Jego męka i śmierć na krzyżu. Tego dnia nie odprawia się Mszy Świętych ze względu na szacunek do ofiary krzyżowej Jezusa, którą poniósł za grzechy świata. W kościołach odbywają się nabożeństwa Drogi Krzyżowej. Najważniejsza w tym dniu jest Liturgia Męki Pańskiej, która powinna rozpocząć się o godzinie 15:00, czyli o tej porze, kiedy umarł Pan Jezus. Jednak ze względów praktycznych sprawowana jest wieczorem. Kościół w Wielki Piątek rozmyśla nad męką swojego Pana. Jest to dzień skupienia, powagi i postu (jeden posiłek do syta i dwa lekkie) oraz wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych. Szczególnie czci się drzewo krzyża. Liturgia Wielkopiątkowa składa się z czterech części: liturgii słowa, adoracji Krzyża, Komunii Św. i przeniesienia Najświętszego Sakramentu do Grobu Pańskiego.

W czasie Liturgii Męki Pańskiej, wszystko odbywa się w ciszy. Najpierw wchodzą kapłani i asysta, którzy kierują się w stronę ołtarza i po dodaniu mu czci, klękają, zaś celebrans ubrany w szaty mszalne koloru czerwonego kładzie się na posadzce i leży krzyżem (prostracja) przed ołtarzem, co oznacza uniżenie wobec Boga i wyraża głęboką modlitwę. Wszyscy zgromadzeni modlą się przez pewien czas w ciszy.

Następnie kapłan i posługujący udają się na miejsce przewodniczenia. Kapłan zwraca się do wiernych i odmawia modlitwę (bez wezwania Módlmy się). Następnie po modlitwie wstępnej rozpoczyna się Liturgia Słowa. Najpierw czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe, z Księgi Izajasza (52, 13-53, 12) i fragment Listu do Hebrajczyków (4, 14-16; 5, 7-8). Potem jest odczytywana lub odśpiewana Męka Pańska wg. św. Jana, zazwyczaj z podziałem na role. Po niej może nastąpić krótka Homilia. Na zakończenie Liturgii Słowa odbywa się modlitwa powszechna, którą stanowi 10 wezwań. Modlitwa ta jest bardzo rozbudowana. Jej początki sięgają czasów starożytnego chrześcijaństwa. Modlitwa powszechna odmawiana tego dnia składa się: ze wstępu, modlitwy w ciszy, oracji śpiewanej przez kapłana i aklamacji „Amen”, która jest wyrazem potwierdzenia prośby ze strony ludu. Modlitwa wstawiennicza wyraża pragnienie samego Chrystusa: aby wszyscy byli zbawieni i poleca Bogu siebie i cały świat. Zanoszone są prośby za Kościół Święty, za Papieża, za wszystkie stany Kościoła, za katechumenów, o jedność chrześcijan, za Żydów, za ludzi niewierzących w Chrystusa, za tych, którzy nie uznają Boga, za rządzących Państwami, za strapionych i cierpiących.

W centrum obchodów Liturgii Wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Rozpoczyna się ona od uroczystego odsłonięcia krzyża (zakrytego fioletowym suknem od V Niedzieli Wielkiego Postu). Drzewo krzyża jest odkrywane w trzech etapach. Kapłan odsłania najpierw górną część krzyża, potem jego prawe ramię, na koniec cały krzyż. Po każdym odsłonięciu podnosi krzyż i śpiewa „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata”. Wierni odpowiadają śpiewając: „Pójdźmy z pokłonem”. Potem następuje obrzęd Komunii Świętej. Ołtarz jest przykrywany białym obrusem, na nim jest umieszczany korporał i mszał, oraz zapalone świece, kapłan przynosi Najświętszy Sakrament. Komunia rozdawana jest z Hostii konsekrowanych w Wielki Czwartek. Po Komunii św. wszystko zostaje zabrane z ołtarza.

Na koniec Liturgii Wielkiego Piątku, odbywa się procesja do grobu Pańskiego. Przy grobie w centralnym miejscu jest wystawiony Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem, który jest symbolem całunu, jakim owinięte było ciało zmarłego Jezusa. W wielu kościołach trwa całą noc adoracja przy grobie Pana Jezusa.

Teraz wierni mogą także oddać cześć i adorować odsłonięty krzyż, poprzez ucałowanie ran Chrystusa. W tym czasie śpiewane są Gorzkie Żale i pieśni pasyjne.

Odszedł Pasterz od nas, zdroje wody żywej, Zbawca, Źródło łaski, miłości prawdziwej.
Gdy na krzyżu konał, słońce się zaćmiło, ziemia się zatrzęsła, wszystko się spełniło.
Ten, co pierwszych ludzi złowił w swoje sidła, Sam już w więzach leży, opadły Mu skrzydła.
Oto Boski Zbawca zamki śmierci skruszył, zburzył straszne odrzwia, duszom życie zwrócił.
Zmiażdżył władzę czarta mocą Bóstwa Swego, i ujarzmił pychę wroga piekielnego.

WIELKA SOBOTA

Jest dniem ciszy, skupienia i oczekiwania poprzez post i modlitwę na Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Tego dnia trwamy przy Grobie Pańskim i rozważamy tajemnicę śmierci Pana Jezusa oraz Jego zstąpienia do otchłani, do królestwa śmierci. Kościół nie sprawuje w tym dniu sakramentów. Komunia św. jest udzielana tylko umierającym.

W Wielką Sobotę odbywa się w kościele poświecenie pokarmów wielkanocnych: chleba – symbol ciała Pańskiego, który jest pokarmem dla duszy, umieszczamy go w koszyczku – na pamiątkę cudownego jego rozmnożenia przez Jezusa i nakarmienie tłumów ludzi na pustyni; mięsa(wędlina lub kiełbasa)– symbol ofiary, na pamiątkę baranka paschalnego, którego spożywał wraz z uczniami na Ostatniej Wieczerzy; baranka z zatkniętą chorągiewką – symbol zwycięstwa dobra nad złem i życia nad śmiercią; jajek – symbol nowego życia, Zmartwychwstania i zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią, soli – symbol sedna istnienia, prostoty życia, sił moralnych i duchowych, prawdy i oczyszczenia, chrzanu – symbol goryczy Męki Pańskiej;

Wielkanoc zaczyna się w sobotę po zachodzie słońca. Liturgia Wigilii Paschalnej to najważniejszy moment w całym roku liturgicznym. Składa się z czterech części, skoncentrowanych na innym symbolu nowego życia: świetle, słowie, wodzie i uczcie. Rozpoczyna się Liturgią Światła. Najpierw wszystko odbywa się przed kościołem. Celebrans święci ogień. Potem bierze do rąk Paschał (wielka woskowa świeca, która symbolizuje Zmartwychwstałego Chrystusa), na niej żłobi znak krzyża i kreśli litery: A (Alfa) i Ω (Omega). Wypowiada przy tym słowa: „Chrystus wczoraj i dziś, początek i koniec, Alfa i Omega. Do Niego należy czas i wieczność, Jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen”. Umieszcza również cyfry roku bieżącego, dla podkreślenia że Chrystus przechodzi od stworzenia świata do jego końca także przez ten rok. Potem wbija pięć czerwonych ozdobnych gwoździ, które symbolizują rany Chrystusa i wypowiada krótką modlitwę: „Przez swoje święte rany jaśniejące chwałą niech nas strzeże i zachowuje Chrystus Pan. Amen”. Od poświęconego ognia zapala świecę paschalną. Następnie procesja, na której czele idzie kapłan, bądź diakon z zapalonym Paschałem wchodzi do ciemnego kościoła. W progu świątyni śpiewa: „ Światło Chrystusa”, potem czyni to ponownie pośrodku głównej nawy kościoła i trzeci raz powtarza te słowa przy ołtarzu. Wszyscy za każdym razem odpowiadają na wezwanie kapłana „Bogu niech będą dzięki”. Potem wierni odpalają swoje świece od płomienia świecy paschalnej. W momencie, gdy procesja dochodzi do ołtarza, zapalają się wszystkie światła w kościele. Światło Paschału ma swoją symbolikę. Rozjaśniające światłem świecy paschalnej mroki ciemnej świątyni, odnoszą się do Chrystusa, który jest Światłością świata i rozprasza mroki ludzkiego życia oraz nadaje mu sens. Odwołują się także do stworzenia świata, kiedy to w mrokach ciemności rozbłysła światłość. Następnie celebrans okadza Paschał i śpiewa Exsultet, czyli uroczyste Orędzie wielkanocne, zaczynające się od słów: “Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się słudzy Boga! Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo!”.

Drugi etap to Liturgia Słowa. Jest ona bardzo rozbudowana, składa się z czytań biblijnych i psalmów responsoryjnych. Czytania są tak dobrane, aby przedstawić całą historię zbawienia. Począwszy od stworzenia świata, poprzez ofiarę Abrahama, wyprowadzenie z niewoli egipskiej narodu wybranego i przejście przez Morze Czerwone, proroctwa Izajasza, Barucha, Ezechiela, zapowiadające przyjście Mesjasza. Po odczytaniu tekstów ze Starego Testamentu, i po modlitwie zapalane są świece ołtarzowe i śpiewany jest hymn Chwała na wysokości Bogu, przy akompaniamencie organów, dzwonów, kościelnych dzwonków, gongów. Potem celebrans odmawia kolektę, a po niej lektor czyta Epistołę (czytanie z Listów Apostolskich), w tym przypadku jest czytany fragment z Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian, który przypomina o udziale każdego chrześcijanina w owocach śmierci i Zmartwychwstania Jezusa dzięki sakramentowi Chrztu Św. To właśnie dzięki zanurzeniu w wodzie chrztu św. każdy ochrzczony został zanurzony w śmierci Jezusa i razem ze Zbawicielem może zmartwychwstać do życia wiecznego w Niebie. Po każdym czytaniu śpiewany jest psalm, odnoszący się do treści danego czytania. Szczególny wydźwięk ma psalm śpiewany po Epistole, któremu towarzyszy radosne „Alleluja’’. Na koniec Liturgii Słowa, kapłan czyta Ewangelię o Zmartwychwstaniu Chrystusa i wygłasza homilię.

Po homilii następuje Liturgia Chrzcielna. W tę noc Paschalną chrześcijanie odnawiają przymierze z Bogiem, które zawarte jest przez chrzest. Liturgia rozpoczyna się odśpiewaniem Litanii do Wszystkich Świętych, potem celebrans błogosławi wodę poprzez trzykrotne zanurzenie w niej Paschału i odmawia rozbudowaną modlitwę, w której wyjaśnia symbolikę wody. Wspomina wody, nad którymi unosił się Duch przy stworzeniu świata, wody potopu, które uratowały Noego, zaś były przyczyną zagłady dla pozostałych, wody Morza Czerwonego, które po otwarciu dały ucieczkę Izraelitom, natomiast zalały ścigających ich Egipcjan; przypomina także wody Jordanu, w których zanurzył się Jezus, i wodę, która wypłynęła z Jego przebitego boku. Następnie Kapłan prosi Boga, aby wszystkim raczył otworzyć źródło chrztu świętego, tak aby „wszyscy przez chrzest pogrzebani z Chrystusem w śmierci, z Nim też powstali do nowego życia”. Pobłogosławiona woda będzie służyła przede wszystkim do udzielania chrztu św. Na koniec Liturgii Chrzcielnej następuje odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych. Wierni wyrzekają się grzechu, szatana i wszystkiego, co do grzechu prowadzi oraz wyznają wiarę w Boga w Trójcy Świętej Jedynego, Kościół, świętych obcowanie, odpuszczenie grzechów, zmartwychwstanie ciała i życie wieczne. Kapłan kropi wszystkich wodą święconą, przypominając w ten sposób nasz chrzest, przez który wszyscy zostali powołani do świętości.

Kolejną – ostatnią częścią celebracji Wigilii Paschalnej jest Liturgia Eucharystyczna. Przebiega ona podobnie, jak każda niedzielna Msza św. , z tym że jest bardziej uroczyście sprawowana. Msza Wigilii Paschalnej jest najważniejsza w całym roku. Na zakończenie Eucharystii odbywa się uroczysta procesja z Najświętszym Sakramentem, wokół kościoła. Wszyscy wierzący w Chrystusa ogłaszają całemu światu radosną wieść, że Jezus pokonał śmierć, piekło, szatana i powstał z grobu. W Polsce jest jednak zwyczaj, że procesja ma miejsce w Niedzielę Wielkanocną rano, przed pierwszą Mszą Św., zwaną rezurekcyjną. Wówczas kapłan sprawujący Eucharystię rozpoczyna wszystko przy Grobie Pańskim i śpiewem oznajmia, że Jezus zmartwychwstał. Potem jest odśpiewywany hymn „Chwała na wysokości Bogu”. Po Komunii Św. śpiewany jest uroczysty Hymn „Ciebie Boga wysławiamy” – Te Deum. Od tej pory krzyż stojący przy ołtarzu ozdobiony jest czerwoną stułą, znajduje się tam także Paschał oraz figura Zmartwychwstałego Chrystusa.

Od Wigilii Paschalnej do Święta Miłosierdzia Bożego, przez osiem dni Kościół obchodzi Oktawę Wielkiej Nocy.

Każda Niedziela jest pamiątką Nocy Paschalnej.

Sekwencja
Niech w święto radosnej Paschalnej Ofiary
składają jej wierni uwielbień swych dary.
Odkupił swe owce Baranek bez skazy,
pojednał nas z Ojcem i zmył grzechów zmazy.
Śmierć zwarła się z życiem i w boju, o dziwy,
choć poległ Wódz życia, króluje dziś żywy.
Maryjo, Ty powiedz, coś w drodze widziała?
Jam Zmartwychwstałego blask chwały ujrzała.
Żywego już Pana widziałam grób pusty
i świadków anielskich, i odzież, i chusty.
Zmartwychwstał już Chrystus, Pan mój i nadzieja,
a miejscem spotkania będzie Galilea.
Wiemy, żeś zmartwychwstał, że ten cud prawdziwy,
o Królu Zwycięzco, bądź nam miłościwy.