Wigilia to dzień bezpośrednio poprzedzający Narodziny Syna Bożego, Zbawiciela świata. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa vigilia, oznaczającego czuwanie, i jednocześnie zamyka okres Adwentu, czas oczekiwania na przyjście Chrystusa.
Wigilia jest pełna tradycji, niektóre przetrwały do dziś, inne zanikły w codziennym życiu. Dawniej w domach wiejskich i dworskich ustawiano w czterech kątach snopy zbóż – pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa – by zapewnić błogosławieństwo Boże dla mieszkańców i zwierząt. Po kolacji gospodarz odwiedzał zwierzęta, karmiąc je kawałkiem opłatka, a wszelkie ciężkie prace, jak szycie czy pieczenie chleba, były tego dnia zakazane. Zachowywano post jakościowy i ilościowy, a starsi członkowie rodziny dawali przykład spokoju, życzliwości i wzajemnego szacunku, wierząc, że taki będzie nadchodzący rok.
Centralnym punktem Wigilii jest wieczerza wigilijna. Stół przykrywa się białym obrusem, pod którym układa się sianko – symbol ubogiej stajenki w Betlejem. Nie może zabraknąć opłatka, świecy, żłóbka i dodatkowego talerza dla wędrowca. Tradycyjnie przygotowuje się dwanaście potraw, m.in. barszcz z uszkami, zupę grzybową, ryby w różnych odsłonach, pierogi z kapustą i grzybami, kluski z makiem, kompot z suszonych owoców oraz kutię. W domach mniej zamożnych liczba dań jest mniejsza, ale ich symbolika pozostaje istotna.
Po wieczerzy rozpoczyna się śpiewanie kolęd i pastorałek, a wielu wiernych udaje się na Pasterkę, celebrowaną o północy. Jej tradycja sięga V–VI wieku, a pierwszą Pasterkę w Rzymie odprawił papież Grzegorz I Wielki.
Choinka, wprowadzona do Polski przez niemieckich protestantów na przełomie XVIII i XIX wieku, symbolizuje rajskie drzewo życia. Światełka przypominają Chrystusa – Światłość świata, a gwiazda na szczycie – Gwiazdę Betlejemską. Ozdoby mają swoje znaczenie: jabłka symbolizują zakazany owoc z Raju, a łańcuch – pokusy i grzech pierworodny. Pod choinką układa się prezenty, wyrażając życzliwość, miłość i przyjaźń. Szopki Bożonarodzeniowe, znane od V wieku, przypominają scenę narodzin Jezusa i adorujących Go pasterzy.
Święta Bożego Narodzenia obchodzono po raz pierwszy około 300 lat po narodzinach Jezusa, a w Polsce utrwaliły się w XVII wieku. Początkowo nazywano je godami, a zwyczaje ludowe miały charakter pogański. Stopniowo kolędy i szopki zastępowały dawne obyczaje, przybliżając ludzi do chrześcijańskiego sensu świąt.
Okres Świąt obejmuje kilka dni:
- 26 grudnia – święto św. Szczepana, pierwszego męczennika. W tradycji ludowej święcono ziarno, obrzucano nim drzewa owocowe, a młodzież odwiedzała domy, składając życzenia i śpiewając kolędy.
- 28 grudnia – wspomnienie Świętych Młodzianków, dzieci zabitych przez Heroda. Dawniej dziewczęta nosiły wianki z ruty, symbolizujące żal i skruchę.
- Pierwsza niedziela po Bożym Narodzeniu – święto Świętej Rodziny, ustanowione w XVII wieku w Kanadzie, w Polsce obchodzone od 1921 roku. Podkreśla wartość rodziny i jej rolę w wychowaniu dzieci w duchu chrześcijańskim.
Kolęda to czas modlitwy i błogosławieństwa kapłana w domach parafian. Przygotowując się do wizyty, stół przykrywa się białym obrusem, kładzie krzyż, dwie świece i Pismo Święte. Dzieci mogą przygotować zeszyty do religii i przedmioty do poświęcenia.
– O Duchu Boży, porusz moje serce, aby adorować i kochać: udziel światła mojemu rozumowi, by kontemplował wzniosłość tajemnicy miłości Boga, który uczynił się dzieckiem. Udziel ognia mojej woli, abym mógł nią ogrzać Tego, który drży za mnie na sianie
modlitwa św. Ojca Pio.
