Uzależnienia stanowią jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych współczesnego społeczeństwa. W Polsce, podobnie jak w wielu krajach na świecie, uzależnienia od narkotyków, dopalaczy i leków stają się coraz bardziej powszechne. Na podstawie danych statystycznych zbieranych przez Główny Urząd Statystyczny oraz CBOS liczebność populacji osób uzależnionych od substancji narkotycznych innych niż alkohol szacuje się na ok. 120-150 tysięcy. Statystyki podają również, że w efekcie zażycia substancji psychoaktywnych każdego roku w Polsce umiera blisko 200 osób. Najczęściej są to mężczyźni w grupie wiekowej pomiędzy 20 a 39 rokiem życia. Dużo więcej bo ponad dwa tysiące osób uległo zatruciu w ubiegłym roku. Statystyki nie obejmują znacznie liczniejszych przypadków, wśród których kontakt z narkotykami znajduje swój finał w postaci chorób psychicznych, somatycznych i prób samobójczych. Z tego też powodu staramy się dotrzeć do jak największej liczby osób z informacjami o szkodliwości stosowania tych środków, gdyż nawet jeśli one same tych środków nie stosują, będą mogły one pomóc ludziom borykających się z tym problemem.
Uzależnienie od narkotyków i dopalaczy
Według „Raportu o stanie narkomanii w Polsce 2020” Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom aż 5,4 % populacji Polaków w wieku 15-64 lat używa narkotyków, a najwyższy odsetek użytkowania obserwuje się u młodzieży i dorosłych w wieku 15-34 lat.
Uzależnienie od narkotyków to poważny stan, który rozwija się, gdy osoba regularnie zażywa substancje psychoaktywne, takie jak opiaty, kokaina, amfetamina czy marihuana, i traci kontrolę nad swoim zachowaniem związanym z ich używaniem. To zjawisko charakteryzuje się silnym przymusem kontynuacji zażywania narkotyków, mimo że prowadzi to do negatywnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych i emocjonalnych. Zwykle decyzja by zażyć narkotyk po raz pierwszy wynika z chęci osoby ją podejmującej, ale powtarzanie tego działania w konsekwencji prowadzi do zmian w mózgu (mogą być stałe), które wpływają na zdolność do samokontroli oraz zwiększają chęć na ponowne przyjęcie narkotyku. Większość narkotyków wpływa na działanie mózgu, wywołując poczucie szczęścia, które jest spowodowane dopaminą. Prawidłowo funkcjonujący system nagradzania w mózgu, motywuje osobę do powtarzania czynności, które sprawiają radość. Na przykład takie jak jedzenie czy spotykanie się z bliskimi osobami. Pojawienie się dużej ilości „nadprogramowej” dopaminy w tym systemie, dostarczonej przez narkotyk, powoduje wzmocnienie chęci do powtarzania aktywności, która jest niebezpieczna, ale sprawia przyjemność. Gdy osoba kontynuuje zażywanie narkotyku, jej mózg staje się „przyzwyczajony” do danej substancji. Powoli nie odczuwa już takiej samej przyjemności jak na początku, gdyż tolerancja na jej działanie wzrosła. Powoduje to chęć zażycia większej dawki. Ponadto wpływa na zmniejszenie odczuwania przyjemności ze “zwykłych” czynności, takich jak jedzenie czy spotykanie się ze znajomymi.
Wyróżnia się 4 podstawowe fazy uzależnienia narkotykowego:
- eksperymentowanie
- przyjmowanie okazjonalne
- nawyk
- uzależnienie
W podobny sposób działają również dopalacze będące substancjami o działaniu podobnym do działania nielegalnych narkotyków, które zdobyły znaczną popularność jako alternatywa dla zabronionych substancji. Wbrew rozpowszechnionej opinii, nie stanowią łagodniejszej wersji czarnorynkowej narkotyków. Przeciwnie – niejednokrotnie działają silniej, a przez to są bardziej niebezpieczne dla zdrowia. Niebezpieczeństwo sięgania po dopalacze polega także na tym, że konsumenci nie mają pojęcia, w jakich dawkach je stosować. Dawek tych nie precyzują również producenci, a zawartość środka czynnego w ich produktach podlega znacznym wahaniom. Wprowadzono liczne rozwiązania prawne mające ograniczyć ich spożycie, lecz dopalacze nadal pozostają poważnym problemem, a ich producenci poszukują coraz to nowych sposobów na omijanie obowiązujących przepisów. Jednak z roku na rok odnotowujemy co raz mniejszą liczbę zgłoszeń zatruć, które prezentują się w ostatnich czterech latach, tj. w latach 2020-2023 w następujący sposób (odpowiednio: 806, 517, 303, 264 zgłoszenia).
Przyczyny uzależnienia od narkotyków są złożone i mogą wynikać z różnych czynników. Jednak osoby z historią uzależnień w rodzinie są bardziej narażone na ryzyko. Problemy emocjonalne, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe, również mogą prowadzić do sięgania po substancje jako formy ucieczki od rzeczywistości. Ponadto, środowisko, w którym żyje dana osoba, ma duży wpływ na jej skłonność do uzależnienia – dostępność narkotyków, presja rówieśnicza oraz trudności w rodzinie mogą znacznie zwiększać ryzyko.
Uzależnienie od narkotyków objawia się na wielu poziomach, zarówno fizycznym, psychicznym, jak i behawioralnym. Osoby uzależnione mogą doświadczać różnych symptomów, takich jak zmiany w apetycie, problemy ze snem, spadek energii, a także objawy odstawienia, takie jak bóle głowy czy nudności. Psychiczne objawy obejmują stany lękowe, depresję, trudności w koncentracji oraz zmiany nastroju. Zachowania ryzykowne, takie jak kłamstwo, kradzież czy izolacja od rodziny i przyjaciół, również są częstym zjawiskiem wśród osób uzależnionych.
Konsekwencje uzależnienia są poważne i mogą prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, takich jak choroby serca, uszkodzenia wątroby oraz choroby płuc. Uzależnienie zwiększa również ryzyko zakażeń wirusowych, takich jak HIV i WZW, zwłaszcza w przypadku dożylnych użytkowników narkotyków. Poza tym, uzależnienie wpływa na życie społeczne, prowadząc do konfliktów w relacjach, utraty pracy i izolacji. W skrajnych przypadkach może prowadzić do tragicznych skutków, takich jak przedawkowanie, które kończy się śmiercią.
Leczenie narkomanii to złożony proces, który wymaga zastosowania różnych metod terapeutycznych i wsparcia, zarówno na poziomie fizycznym, jak i psychologicznym. Skuteczna terapia uzależnienia od narkotyków zazwyczaj obejmuje kilka etapów, a jej celem jest pomoc osobie uzależnionej w przezwyciężeniu nałogu i powrocie do zdrowego życia.
Ważnym aspektem leczenia narkomanii jest wsparcie społeczne. Osoby uzależnione często borykają się z izolacją społeczną i trudnościami w relacjach interpersonalnych. Dlatego wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół oraz grup wsparcia jest kluczowe w procesie zdrowienia. Programy rehabilitacyjne często obejmują zajęcia, które pomagają pacjentom w odbudowie umiejętności społecznych i nawiązywaniu zdrowych relacji.
Leczenie narkomanii jest procesem długoterminowym, który wymaga zaangażowania i determinacji ze strony osoby uzależnionej. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że nawroty są częste, a sukces w leczeniu często wymaga wielokrotnego podejścia i ciągłej pracy nad sobą.
Uzależnienie od leków
Uzależnienie od leków, znane jako lekomania, to problem zdrowotny, który często jest niedoceniany. Choć niektórzy sądzą, że nie jest tak groźny jak uzależnienia od alkoholu czy narkotyków, rzeczywistość pokazuje, że może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, a w skrajnych przypadkach nawet stanowić zagrożenie życia.
Lekomania, podobnie jak inne formy uzależnień, wiąże się z nadmiernym spożywaniem substancji psychoaktywnych, mającym na celu uzyskanie określonego efektu psychicznego lub fizycznego. W przeciwieństwie do zalecanych przez lekarza dawek, osoby uzależnione przyjmują leki w celu łagodzenia nieprzyjemnych objawów lub poprawy samopoczucia. Z biegiem czasu potrzebują coraz wyższych dawek, by osiągnąć pożądany efekt.
Jednym z czynników sprzyjających lekomania jest marketing farmaceutyczny. Wystarczy włączyć telewizor, by natknąć się na reklamy leków i suplementów na różne dolegliwości – od bólu, przez problemy ze snem, po „zakwaszenie organizmu”. Takie przekazy sugerują łatwe i szybkie rozwiązania, co skłania wielu ludzi do sięgania po leki zamiast zmian stylu życia. Jednak tłumienie bólu tabletkami to rozwiązanie krótkotrwałe, które często prowadzi do zwiększania dawek, a w konsekwencji – do uzależnienia.
Kultura łatwego sięgania po tabletki zamiast dbania o zdrowe nawyki sprzyja lekomania. Wielu Polaków nadal woli leki od zdrowej diety i aktywności fizycznej, co przyczynia się do rosnącej liczby chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca czy nadciśnienie. W rezultacie rośnie też liczba przyjmowanych leków, co zwiększa ryzyko szkodliwych interakcji, skutków ubocznych i uzależnienia.
W Polsce lekomania jest problemem bagatelizowanym – spożywamy rocznie nawet 2 miliardy tabletek, z czego tylko 10% przepisują lekarze. Trudno określić dokładną liczbę uzależnionych, ponieważ wiele osób nie zdaje sobie sprawy z problemu. Warto więc zwrócić uwagę na symptomy uzależnienia, takie jak:
- przedłużające się przyjmowanie leków bez konsultacji z lekarzem,
- poczucie konieczności zażycia leku, mimo braku dolegliwości,
- niepokój w sytuacji, gdy brakuje leków,
- odczuwanie nieprzyjemnych objawów po ich odstawieniu,
- stosowanie leków pomimo świadomości ryzyka.
Wyjście z lekomanii wymaga profesjonalnego odwyku, czyli detoksu organizmu pod kontrolą lekarza, który może wymagać wsparcia farmakologicznego, by złagodzić objawy odstawienia. Kolejnym krokiem jest terapia, która pomaga rozpoznać przyczyny uzależnienia i uczy radzenia sobie z problemami bez potrzeby sięgania po leki.
Numery telefonu:
- Ogólnopolski Telefon Zaufania „Narkotyki- Narkomania” 800 199 990
Pod tym bezpłatnym numerem można uzyskać pomoc w zakresie informacji, porad, wsparcia psychologicznego dla osób uzależnionych od narkotyków; osób okazjonalnie używających narkotyków; rodziców i przyjaciół osób używających narkotyków; pedagogów, nauczycieli, wychowawców.
Czynny: codzienne w godzinach 16.00-21.00 z wyjątkiem świąt państwowych
Koszt: bezpłatny - Pomarańczowa Linia 801 140 068 – program informacyjno – konsultacyjny dla rodziców dzieci pijących alkohol i zażywających narkotyki. Za pomocą kontaktu bezpośredniego, telefonicznego lub on-line można uzyskać wstępną konsultację i pomoc w dotarciu do specjalistycznych placówek.
Pomoc telefoniczna 801 140 068 (infolinia czynna od poniedziałku do piątku w godz. 14.00-20.00).
Pomoc online: [email protected]
Pomoc bezpośrednia: https://pomaranczowalinia.pl/punkty-konsultacyjne/
Bazy placówek:
https://www.narkomania.org.pl/baza-placowek/
https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=110979
Wyszukiwarka placówek leczenia uzależnień Narodowy Fundusz Zdrowia:
https://zip.nfz.gov.pl/GSL/GSL/Uniwersalne
Źródła do dalszej lektury:
https://www.gov.pl/web/psse-krakow/miedzynarodowy-dzien-zapobiegania-narkomanii
https://www.cinn.gov.pl/portal?id=105923
https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=110775
https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2023/01/Mlodziez-2021-raport_uzupelniony.pdf
https://policja.pl/pol/kgp/biuro-prewencji/aktualnosci/64530,Dopalacze.html
https://vitalibera.pl/uzaleznienie-od-lekow-jak-je-zdiagnozowac-i-skutecznie-wyleczyc/
https://www.freedom-24.pl/aktualnosci/czy-polacy-naprawde-sa-narodem-lekomanow
Zalewski A. A Pill For Every ill, Czyli Dlaczego Staliśmy Się Pokoleniem Lekomanów?, Uniwersytetu Rzeszowskiego Rzeszów 2018, 100
