Konflikty zbrojne dotykają przede wszystkim walczące strony, jednak ludność cywilna nigdy nie jest wolna od zagrożeń. Sposób prowadzenia działań wojennych i stosowane środki walki stwarzają realne ryzyko dla zdrowia i życia mieszkańców, nawet pomimo ochrony przewidzianej przez prawo międzynarodowe. Każdy z nas, jako obywatel, może podjąć działania zwiększające bezpieczeństwo swoje i bliskich.
Zgodnie z IV Konwencją Genewską z 1949 roku, ludność cywilna powinna podlegać szczególnej ochronie. Prawo humanitarne nakłada na strony konfliktu obowiązki, takie jak zakaz zmuszania do służby wojskowej, zakaz przymusowych przesiedleń, rabunków i brania zakładników oraz obowiązek zapewnienia warunków bytowych i humanitarnego traktowania cywilów. Mimo tych zapisów, wojna wciąż stanowi realne zagrożenie, dlatego tak ważne jest przestrzeganie zasad postępowania w sytuacjach kryzysowych.
W przypadku ataku bronią konwencjonalną najważniejsze jest zachowanie spokoju i podporządkowanie się poleceniom służb. Jeśli jesteśmy na otwartej przestrzeni, należy natychmiast udać się do schronu lub wykorzystać elementy otoczenia jako tymczasową osłonę. Należy unikać niewybuchów i uszkodzonej infrastruktury, a w grupie osób zorganizować samopomoc, zapewniając opiekę rannym i poszkodowanym.
Na obszarach zagrożonych bronią masowego rażenia (atomową, chemiczną, biologiczną) postępowanie jest równie istotne. Po ogłoszeniu alarmu należy możliwie szybko udać się do schronu, stosować indywidualne środki ochronne oraz stosować się do komunikatów władz i służb ratunkowych. W przypadku skażenia radioaktywnego lub chemicznego istotne jest unikanie kontaktu z zanieczyszczonymi przedmiotami, wodą i żywnością oraz minimalizacja wzbijania pyłu i kurzu. W rejonach skażonych biologicznie obowiązuje kwarantanna i rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny oraz wskazanych procedur sanitarnych.
Ewakuacja III stopnia to działanie przewidziane na wypadek zagrożenia wojennego. Polega na uprzednio przygotowanym przemieszczeniu ludności, zwierząt i mienia w czasie stanu podwyższonej gotowości obronnej państwa, w ścisłej współpracy z organami obrony cywilnej i wojskowej.
Ochronę indywidualną zapewniają etatowe i zastępcze środki ochronne. Etatowe, będące wyposażeniem służb wojskowych i ratowniczych, obejmują maski przeciwgazowe i odzież ochronną, chroniącą drogi oddechowe i skórę przed szkodliwymi substancjami. Zastępcze środki ochrony można wykonać z dostępnych materiałów – opaski, maski jednorazowe, fartuchy czy peleryny mogą w sytuacji zagrożenia zapewnić podstawową ochronę przed pyłem promieniotwórczym czy chemikaliami.
Nie mniej istotne są zbiorowe środki ochrony – schrony i ukrycia. Schrony, odpowiednio wyposażone, pozwalają przetrwać w warunkach zagrożenia przez dłuższy czas i chronią przed bronią konwencjonalną oraz masowego rażenia. Ukrycia, często w piwnicach lub podziemiach budynków, zapewniają krótkotrwałą ochronę i mogą być przygotowane przez mieszkańców przy zastosowaniu prostych środków. W schronach powinny znajdować się zapasy wody i żywności, środki łączności, oświetlenie, ogrzewanie oraz sprzęt medyczny. W ukryciach warto zadbać o apteczkę, wodę i żywność oraz narzędzia do odgruzowywania.
Każdy obywatel może zatem podnieść poziom własnej gotowości poprzez wiedzę o miejscach bezpiecznych w swojej okolicy, przygotowanie prostych indywidualnych środków ochrony, a także współpracę z sąsiadami w zakresie samopomocy. Wiedza o tym, jak zachować się podczas ataku bronią konwencjonalną czy masowego rażenia, może realnie uratować życie. Gotowość społeczna nie zależy wyłącznie od państwa – każdy z nas ma w niej swoją rolę.
