Niedziela Palmowa zwana jest także Niedzielą Męki Pańskiej. To z kolei szósta niedziela Wielkiego Postu, rozpoczynająca Wielki Tydzień. Tego dnia Kościół obchodzi w liturgii pamiątkę uroczystego wjazdu Pana Jezusa na osiołku, do Jerozolimy. Zgromadzony tłum wita Go jako swego Pana i Króla. Kapłani sprawujący Eucharystię zakładają czerwone ornaty. Przed Mszą Świętą poświęcane są palmy wielkanocne i odbywają się uroczyste procesje. W chrześcijańskiej tradycji wielkanocna palma jest symbolem odradzającego się życia.
Wjeżdża Król nasz, Jezus cichy, do Jerozolimy,
hołd Mu składa lud pobożny, Jego lud rodzimy
Hosanna, hosanna Synowi Bożemu
Hosanna, hosanna, cześć Zbawcy naszemu!
Wielki Tydzień to czas, który bezpośrednio poprzedza Święta Wielkanocne. W liturgii kształtował się stopniowo. Na początku trwał tylko 3 dni. Z czasem wprowadzono okres 40-dniowego postu i wyróżniono w nim Wielki Tydzień. Ma on w liturgii Kościoła wysoką rangę, nie dopuszcza żadnych uroczystości. Gdy takie wypadają, są obchodzone po Wielkanocy i po jej oktawie. Tak jest w przypadku uroczystości Zwiastowania Pańskiego, które czasami przypada na ten czas.
Wielki Tydzień rozpoczyna się od obchodów Niedzieli Palmowej. Tego dnia liturgia kościoła wspomina uroczysty wjazd Pana Jezusa do Jerozolimy. Witające Jezusa tłumy, rzucały na drogę Jego przejazdu płaszcze oraz gałązki i wznosiły pochwalne okrzyki.
Według św. Ambrożego, wybór przez Pana Jezusa zwykłego osiołka, a nie rumaka, na tryumfalny wjazd do Jerozolimy jest symboliczny. Ten znaczący Ojciec Kościoła uważa, że wybranie tego skromnego zwierzęcia, wskazuje na cnotę pokory Pana Jezusa.
O wjeździe Pana Jezusa na osiołku do Jerozolimy piszą wszyscy czterej Ewangeliści. Św. Mateusz tak to przedstawił:
Gdy znaleźli się blisko Jerozolimy i doszli do Betfage na Górze Oliwnej, Jezus wysłał dwóch uczniów, mówiąc im: ‘’Idźcie do tej wsi przed wami, a zaraz znajdziecie uwiązaną oślicę, a przy niej oślątko. Odwiążcie i przyprowadźcie mi. A jeśli ktoś wam mówiłby coś, odpowiecie: Pan ich potrzebuje, lecz wkrótce je odeśle”. Stało się tak, by spełniło się słowo, wypowiedziane przez proroka: „Powiedzcie córce Syjonu: Oto idzie do ciebie twój Król, łagodny, dosiadający oślicy oraz oślęcia, źrebięcia będącej pod jarzmem”. Poszli uczniowie i zrobili, jak Jezus im kazał. Przyprowadzili oślicę i oślę. Nałożyli na nie płaszcze, a On usiadł na nie. Bardzo wielki tłum rozściełał swe płaszcze na drodze, a inni odcinali gałęzie z drzew i wyściełali drogę. Tłumy otaczające Go z przodu i z tyłu wołały: „Hosanna Synowi Dawida! Błogosławiony Przychodzący w imię Pana. Hosanna na wysokościach! (Mt 21, 1-9)
Liturgia Niedzieli Palmowej składa się z dwóch istotnych momentów. W pierwszej części wspominany jest uroczysty wjazd Pana Jezusa do Świętego Miasta; zaś druga część liturgii to nawiązanie do zbliżającej się Męki i śmierci krzyżowej.
Uroczyste Msze Św. rozpoczynają się od poświęcenia palm (wskazane jest, aby to było przed kościołem), następnie jest odczytywana perykopa ewangeliczna o wjeździe Pana Jezusa do Jerozolimy i odbywa się radosna procesja do kościoła.
Palmy są symbolem odradzającego się życia. Jest to nawiązanie do tego, że podobnie jak przyroda po zimie budzi się do życia, tak i wierni w okresie Wielkiego Postu przygotowywali się do duchowego odrodzenia, poprzez post, jałmużnę, modlitwę, oraz uczestnictwo w rekolekcjach i spowiedź św. Wreszcie palma jest zapowiedzią odrodzenia po śmierci. Oznacza także zwycięstwo.
Potem następuje druga cześć liturgii, w czasie której odczytywana jest Męka Pańska wg. jednego z trzech Ewangelistów: św. Mateusza, św. Marka lub św. Łukasza (Męka Pana Jezusa wg. św. Jana jest czytana podczas liturgii Wielkiego Piątku). W ten sposób Kościół podkreśla nierozerwalność dwóch ważnych wydarzeń – tryumf Chrystusa i Jego Ofiarę Krzyżową. Oznacza to, że gdy Chrystus Pan za kilka dni podejmie się okrutnej śmierci, przez ukrzyżowanie, to i tak nigdy nie będzie pozbawiony swojego Królewskiego majestatu i prawa do panowania nad światem.
Liturgia szóstej Niedzieli Wielkiego Postu jest kontrastowa, z jednej strony pochwały, pokłony i komplementy dla Jezusa, a zaraz potem ci sami ludzie przynoszą ból, cierpienie, odrzucenie, gorycz, smutek, rzucają w Jego stronę bluźnierstwa, opluwają, poniżają, upokarzają, poniewierają, w końcu skazują na śmierć.
Tego dnia kapłani nie przywdziewają pokutnych ornatów, lecz czerwone. Kolor czerwony jest w liturgii symboliczny. Przede wszystkim ma przypominać przelaną na krzyżu krew Pana Jezusa za grzechy świata, po to, aby zbawić ludzi i otworzyć bramy do Nieba. Wskazuje także na ogień, który jest zapowiedzią Pięćdziesiątnicy, w czasie której Duch Święty obdarza swoimi darami tych, którzy wewnętrznie przygotują się na otrzymanie tych darów.
Dawniej kapłani ubierali fioletowe szaty. Do czasu reformy, tj. do 1955 r. istniał również zwyczaj, że celebrans idący na czele procesji wychodził wraz z wiernymi przed kościół, drzwi zamykano, potem stawał przed zamkniętymi drzwiami kościoła i trzy razy uderzał w nie krzyżem, wówczas drzwi otwierały się i kapłan wraz z wiernymi wchodził do wnętrza kościoła, a następnie odprawiał uroczystą liturgię. Gest ten symbolizował, iż krzyżowa Męka Zbawiciela otworzyła nam bramy nieba. Inne źródła podają, że kapłan uderzał poświęconą palmą krzyż leżący na ziemi w kościele, następnie brał go w dłonie, unosił do góry i śpiewał: ‘’Witaj krzyżu, nadziejo nasza”.
Zwyczaj urządzania procesji miał swój początek w Ziemi Świętej. Pierwsza procesja odbyła się w IV wieku i wyruszała z Betanii do Jerozolimy. Istnieje świadectwo pewnej pątniczki chrześcijańskiej o imieniu Egeria, które potwierdza to, że takie procesje tam się odbywały. W tekście znanym pod nazwą: Itinerarium Egeriae lub Peregrinatio Aetheriae ad loca sancta, wspomina ona, że w niedzielę Palmową patriarcha wsiadał na osiołka i wjeżdżał do Jerozolimy. Towarzyszyły mu tłumy wiernych, którzy witali go z radością. Ścielili oni przed nim swoje płaszcze i palmy. Potem wszyscy kroczyli do bazyliki Zmartwychwstania (Anastasis) i tam była sprawowana uroczysta liturgia. Wkrótce procesja ta rozpowszechniła się w całym Kościele. W Rzymie zaś szósta Niedziela Wielkiego Postu, była początkowo obchodzona tylko jako Niedziela Męki Pańskiej. Śpiewano wówczas uroczyście Pasję. Dopiero w IX wieku wszedł do liturgii rzymskiej zwyczaj urządzania procesji, która upamiętniała uroczysty wjazd Pana Jezusa do Jeruzalem. W rezultacie, po jakimś czasie połączono obie tradycje i nadano liturgii Niedzieli Palmowej podwójny charakter (wjazd i pasja).
Procesja z palmami jest podążaniem za Panem Jezusem ku dzisiejszej ofierze, jaką jest Msza Święta. Ogłaszając Chrystusa Królem zgadzamy się na to, że nasza droga do Ojca prowadzi zawsze przez krzyż.
Polska tradycja ludowa określa Niedzielę Palmową jako Kwietną bądź Wierzbną, ponieważ zazwyczaj przypada ona w kwietniu, kiedy pokazują się pierwsze kwiaty. Tradycyjne palmy wielkanocne są przygotowywane z gałązek wierzby, co jest znakiem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy. Poza tym używano również gałązek malin i porzeczek. Były one ścinane w Środę Popielcową i przechowywane w naczyniu z wodą, po to, aby na Niedzielę Palmową puściły pąki. Wplatano również bukszpan, borówkę, barwinek, widłak i cis.
W Polsce istnieje zwyczaj, że poświęcone gałązki wierzbowe z baziami zatyka się za krzyże i obrazy, po to, aby Bóg błogosławił ten dom i jego mieszkańców oraz strzegł od nieszczęść. Natomiast, aby Pan Bóg chronił zasiewów i plonów przed niszczącym gradem, nadmiernym deszczem i suszą, palmy wtykane są na pola.
Zwyczaj święcenia palm po raz pierwszy wprowadzono w XI w. na terenach Galii, dzisiejszej Francji.
Palmy powinny być przechowywane przez cały rok, nie można ich wyrzucać. Przynosi się je do kościoła, aby mogły być spalone na popiół, który w Środę Popielcową służy do posypywania głów wiernych.
Źródła: Biblia Pierwszego Kościoła / brewiarz.pl / niedziela.pl / przewodnik-katolicki.pl
Foto: pl.wikipedia.org
