W dobie rosnącego ryzyka zagrożeń, takich jak konflikty zbrojne, katastrofy naturalne czy stany nadzwyczajne, rola władz samorządowych, w szczególności prezydentów miast (a także wójtów i burmistrzów), staje się kluczowa. Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej definiuje ich jako terytorialne organy ochrony ludności na poziomie gminnym. Dokument ten wprowadza kompleksowe regulacje, które określają obowiązki, kompetencje i prawa tych organów, zarówno w czasie pokoju, jak i w sytuacjach kryzysowych, takich jak stan wojenny czy nadzwyczajny. Zapraszamy do przeczytania naszego artykułu, w którym, w punktach, omówimy te aspekty na podstawie przepisów ustawy, skupiając się na roli wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w kontekście zagrożenia państwa.
Zgodnie z ustawą, wójt (burmistrz, prezydent miasta) pełni funkcję terytorialnego organu ochrony ludności na obszarze gminy. Jest odpowiedzialny za realizację zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, współpracując z organami wyższego szczebla, takimi jak starosta czy wojewoda. W czasie zagrożenia państwa, np. podczas stanu wojennego, jego rola nabiera szczególnego znaczenia – obejmuje kierowanie obroną cywilną na poziomie lokalnym. Zadania te realizowane są przy wsparciu gminnych zespołów zarządzania kryzysowego.
Ustawa podkreśla, że ochrona ludności i obrona cywilna stały się zadaniem własnym gminy, z wyjątkiem zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.
– Mamy świadomość, że musimy mieć dwa ważne filary budowania naszego bezpieczeństwa. Pierwszy filar to jest oczywiście filar militarny, oparty na siłach zbrojnych. Natomiast drugi filar, który będzie musiał gwarantować bezpieczeństwo obywateli, to jest ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, szerokim komponencie podmiotowym i organizacyjnym
mówił wiceminister Wiesław Leśniakiewicz podczas prac nad ustawą w parlamencie.
Obowiązki i kompetencje wójta (burmistrza, prezydenta miasta)
Obowiązki prezydenta miasta obejmują szeroki zakres działań, od koordynacji po planowanie i edukację. Są one szczególnie istotne w czasie zagrożenia państwa, gdy konieczne jest szybkie reagowanie na zagrożenia.
1. Kierowanie i koordynacja
Prezydent miasta kieruje i koordynuje realizację zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy, o ile nie są one przejęte przez organy wyższego szczebla. Nadzoruje podmioty ochrony ludności, organizuje współpracę między nimi oraz ocenia ich działania. W czasie stanu nadzwyczajnego lub wojennego, kieruje obroną cywilną, zapewniając funkcjonowanie urzędu gminy.
2. Ocena i planowanie
Do kluczowych obowiązków należy ocena wykonywania zadań przez podmioty ochrony ludności, z którymi zawarto porozumienia. Prezydent opracowuje wkład do wojewódzkiego planu ewakuacji, planuje obiekty zbiorowej ochrony (np. schrony) i zleca ich sprawdzanie. Co dwa lata sporządza informację o stanie przygotowań gminy, którą przedstawia radzie gminy.
3. Zasoby i infrastruktura
Prezydent tworzy i utrzymuje zasoby ochrony ludności, w tym infrastrukturę i zaopatrzenie w wodę. Wydaje zalecenia dotyczące zasobów, prowadzi ich ewidencję oraz uzgadnia z komendantem Państwowej Straży Pożarnej przeznaczenie zasobów do działań powiatowych. W przypadku zagrożeń przekraczających gminę, realizuje zadania zlecone z administracji rządowej.
4. Obiekty zbiorowej ochrony
Jednym z najważniejszych aspektów w czasie zagrożenia jest zarządzanie budowlami ochronnymi i miejscami doraźnego schronienia. Prezydent wyznacza obiekty, zawiera porozumienia, wydaje decyzje o ich uznaniu oraz polecenia udostępnienia. Organizuje miejsca doraźne w razie niewystarczającej liczby schronów, udziela pomocy właścicielom i wprowadza dane do Centralnej Ewidencji Obiektów Zbiorowej Ochrony (OZO). Informuje ludność o lokalizacji i sposobie korzystania z tych obiektów, uwzględniając potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Właściciele obiektów muszą je utrzymywać w gotowości, pod groźbą kary.
Zobacz też:
5. Powiadamianie, ostrzeganie i edukacja
Prezydent powiadamia, ostrzega i alarmuje ludność o zagrożeniach za pomocą systemów gminnych. Utrzymuje gotowość tych systemów, organizuje szkolenia, ćwiczenia i programy edukacyjne. Wzmacnia świadomość zagrożeń wśród radnych, pracowników gminnych i organów pomocniczych. Szkolenia dla prezydentów organizują wojewodowie.
6. Zadania w czasie wojny i stanu nadzwyczajnego
W stanie wojennym prezydent kieruje obroną cywilną, wspomagany przez gminny zespół zarządzania kryzysowego. Zapewnia ciągłość działania urzędu i koordynuje ewakuację. Wnioskuje o nadanie przydziałów mobilizacyjnych obrony cywilnej poprzez starostę.
7. Personel obrony cywilnej
Prezydent wnioskuje do starosty o przydziały mobilizacyjne, co jest zadaniem zleconym z administracji rządowej.
Prawa wójta (burmistrza, prezydenta miasta)
Ustawa nadaje prezydentom miast prawa ułatwiające realizację obowiązków, szczególnie w sytuacjach kryzysowych.
1. Prawo do finansowania
Prezydent może finansować i współfinansować infrastrukturę ochrony ludności, w tym budowę schronów. Rada gminy uchwala środki budżetowe na zadania własne. Gmina otrzymuje dotacje celowe z budżetu państwa – do 100% kosztów dla zadań własnych i w wysokości zapewniającej realizację dla zleconych. Możliwe jest wnioskowanie o dotacje na obiekty ochronne i miejsca doraźne.
2. Prawo do wsparcia i współpracy
Prezydent może zawierać porozumienia ze starostą o współdziałaniu. Starosta udziela pomocy, jeśli zasoby gminy są niewystarczające, i kieruje zasoby na teren gminy na wniosek prezydenta. Współpraca obejmuje też Państwową Straż Pożarną i inne podmioty.
3. Prawo do udostępnienia danych
Prezydent ma dostęp do centralnych ewidencji zasobów i obiektów zbiorowej ochrony, co ułatwia planowanie i koordynację.
4. Prawo do zawierania porozumień i wydawania decyzji
Może wyznaczać podmioty ochrony ludności spośród jednostek gminnych, zawierać porozumienia z organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorcami, oraz uznawać inne podmioty decyzją administracyjną, jeśli jest to niezbędne dla ochrony ludności.
Nadzór i obowiązki informacyjne
Co ważne, prezydent podlega nadzorowi starosty i wojewody, którzy wydają zalecenia (z zapewnieniem finansowania, jeśli wymagają nakładów). Musi niezwłocznie informować organy wyższe o zagrożeniach, kontrolować podmioty pod względem legalności i rzetelności, oraz żądać niezbędnych informacji i dokumentów.
Ustawa wprowadza również zmiany w samorządzie gminnym, czyniąc ochronę ludności zadaniem własnym. Terminy wdrożenia obejmują szkolenia w ciągu 3 miesięcy od objęcia funkcji i nie rzadziej niż raz na rok, oraz realizację planów w 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy. Właściciele obiektów ochronnych mają 90 dni na zawiadomienie prezydenta. Współdziałanie z innymi organami jest obowiązkowe, co wzmacnia system ochrony w czasie zagrożenia państwa.
Podsumowując, ustawa z 5 grudnia 2024 r. wzmacnia rolę prezydentów miast w ochronie ludności, czyniąc ich kluczowymi aktorami w sytuacjach kryzysowych. Dzięki precyzyjnym regulacjom, władze samorządowe mogą skutecznie reagować na zagrożenia, zapewniając bezpieczeństwo mieszkańcom.
Artykuł oparty jest na analizie przepisów ustawy, które podkreślają potrzebę przygotowania i współpracy na wszystkich szczeblach administracji.
Źródło: sejm.gov
