Wpisałem do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek główny dawnej Fabryki Broni w Radomiu, powstały w latach 1923-1927 – poinformował mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków prof. Jakub Lewicki.
Dodał, że postępowanie w tej sprawie wszczęte zostało z urzędu.
– Szczególnie ważna podkreślenia jest wartość historyczna dotycząca budynku związana z rozwojem przemysłu zbrojeniowego po odzyskaniu przez Polskę niepodległość – wyjaśnił konserwator.
Zaznaczył, że w radomskiej fabryce produkowano od 1936 r. polski pistolet VIS, który dzięki celności i niezawodności w każdych warunkach, stał się wręcz legendarną polską bronią. Po zakończeniu wojny Zakłady Zbrojeniowe nadal były największym zakładem przemysłowym w Radomiu, a jego funkcjonowanie mocno oddziaływało na wiele aspektów życia miasta.
– Odegrały też dużą rolę w protestach robotniczych. 25 czerwca 1976 r. miała miejsce największa akcja protestacyjna w ramach ogólnopolskiego „Czerwca 1976”, która rozpoczęła się od Zakładów Metalowych im. gen. Waltera. Budynek główny dawnej Fabryki Broni w Radomiu poprzez wspominane wydarzenia posiada wysokie wartości niematerialne – powiedział prof. Jakub Lewicki.
29 kwietnia 1922 r. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów podjął decyzję o skoncentrowaniu zamówień dla Wojska Polskiego w przedsiębiorstwach państwowych. Jednym z nowo utworzonych przedsiębiorstw była Fabryka Broni w Radomiu wybudowana kosztem ponad 18 tys. zł. Rozpoczęła produkcję w 1927 roku.
Pierwszym produktem FB Radom był karabinek wz. 98 (polska wersja Mausera Kar98k). Produkcja odbywała się w kooperacji z Państwową Fabryką Karabinów w Warszawie, która dostarczała iglice, obsady, trzony i podstawy celowników. W 1930 roku FB Łucznik rozpoczęła produkcję kbk wz. 29 i kbks wz. 29, w 1931 r. – rewolwerów Nagant, w 1932 roku – kbks wz. 1931, w 1936 r. pistoletów Vis wz. 35, a w 1937 roku – kb wz. 98a.
W połowie lat 30 XX w. podjęto decyzję o reorganizacji FB Radom.
W latach 1929-1939 FB produkowała także rowery sprzedawane pod marką Łucznik.
Po klęsce wrześniowej FB Radom została podporządkowana austriackiej spółce Steyr i kontynuowała produkcję broni. Z czasem zakończono produkcję karabinów, jednocześnie zwiększając produkcję pistoletów Vis. Załoga FB podczas okupacji współpracowała z ZWZ i zorganizowała przemyt podzespołów pistoletów, z których w konspiracyjnych warsztatach montowano kompletne pistolety. 16 października 1942 roku podczas publicznej egzekucji na oczach pracowników zakładów stracono 15 osób oskarżonych o działalność konspiracyjną w zakładach.
Dawne Zakłady Metalowe „Łucznik” produkowały także maszyny do szycia. Po 1945 roku władze Polski Ludowej zdecydowały o odbudowie Fabryki Broni w Radomiu. Zakłady otrzymały w 1951 r. nową firmę: Zakłady Metalowe im. gen. „Waltera”. Produkowano w nich na licencji radzieckiej pistolety TT (od 1947 r. jako pistolet wojskowy wz. 1933), pistolety maszynowe PPS (od 1951 r. jako pistolet maszynowy wz. 1943). W zakładach uruchomiono także produkcję maszyn do szycia Łucznik i Singer oraz maszyn do pisania Facit.
W 1957 roku rozpoczęto produkcję karabinka szturmowego AK, przez wiele lat podstawowego produktu Łucznika. W latach 60 XX w. Łucznik rozpoczął produkcję pistoletów P64 i pistoletów maszynowych PM-63 oraz karabinków AKM.
Lata 80 XX w. były okresem wprowadzania do produkcji nowych wzorów broni. P-64 został zastąpiony przez P-83, a PM-63 przez PM-84. W 1990 r. rozpoczęto produkcję karabinka wz. 88 Tantal.
Początek lat 90 XX w. był złym okresem dla zakładów, które w 1990 roku zmieniły nazwę na Zakłady Metalowe Łucznik. Sytuacja poprawiła się w drugiej połowie lat 90 XX w. w związku z zamówieniami na kbk wz. 96 Beryl. Dużym niepowodzeniem przedsiębiorstwa była przegrana produkowanego przez Łucznika pistoletu MAG w konkursie na nowy pistolet dla armii niepowodzenie karabinu Radom Hunter na rynku cywilnym.
W 2000 roku sąd ogłosił upadłość Zakładów Metalowych Łucznik, ale na jego gruzach powstała Fabryka Broni, która dopiero w 2014 roku opuściła budynek i przeniosła się do nowego obiektu na Wólce Klwateckiej. Od tamtej pory obiekt stoi pusty.
Agencja Rozwoju Przemysłu w ramach programu Fabryka, chciała zburzyć budynek i wybudować biurowiec. Zaprotestowali przeciwko temu społecznicy.(PAP)
autorka: Marta Stańczyk
mas/ jann/
